Ἑτοιμασία ἀρτοκλασίας

 

Δύο συνταγές ἀρτοκλασίας , ὑλικά και ἐκτέλεσις

 

Ἡ ἀρτοκλασία εἶναι μία ἑορταστική τελετή , ἀκολουθία , σύντομη ἡ ὁποία ἔχει τίς ρίζες καί ξεκίνημα της ἀπό τήν μοναστικήν βιοτήν , ἀπό τήν μοναχικήν πολιτεία .

   Εἰς τάς ἐνορίας ὅμως δέν εἶναι δυνατόν νά τηρηθῆ τό μοναστικό τυπικό καί τάξις , καί ἡ έκκλησία ἔχει ὁρίσει ἴδιαν θέση διά τήν ἀρτοκλασίαν .

   Πῶς ἄρχισε ; πῶς ξεκίησε ; 

Εἰς τά πρῶτα χρόνια τῆς μοναχικῆς πορείας , ὅταν ἐτελοῦντο ὀλονυκτίες , παννυχίδες , ἀγρυπνίες, γενομέη ἡ ἀκολουθία ἄνευ διακοπῆς καί δέν ἐπιτρέπετο ἡ ἀπομάκρυνσις ἀπό τόν ναόν , ἦτο δύσκολος , καί εἰδικα διά τούς ψάλλοτας καί ἐκτελοῦντας τά τῆς ἀκολουθίας, ἀλλα καί δια ὄλους τούς συμπροσευχομένους ἡ ὁλοκλήρωσις τῆς ὅλης ἀκολουθίας χωρίς νά λάβουν μία μικράν ἐνίσχυσιν  . 

  Οὕτως ἐτελεῖτο  , κεκλιμένης τῆς ἡμέρας, τήν πρώτην ἤ δευτέραν ὥραν τῆς νυκτός, ἡ ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ ,καί τῆς λιτῆς  , πανηγυρικῶς , καί εἰς τό τέλος , ἔφεραν τά ἀρτίδια, , ἄρτους, εὐλογοῦσαν , καί μετά ὁ ἐκκλησιαστικός ,  μέ τόν κελλαρίτην περνοῦσαν ἀπό τα στασίδια, ἀφοῦ εἶχε τελειώσει ἡ ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ , καί περίμεναν οἱ μοναχοί διά τήν ἔναρξην τῆς ἑπομένης ἀκολουθίας , γενομένης μίας ἀναγνώσεως πατερικῶν κειμένων , καί ἔπρόσφεραν στόν κάθε ἕνα , ἕνα τεμάχιον ἀπό τόν εὐλογημένο ἄρτον , καί ἕνα μικρό ποτηράκι οἶνον , διά ἐνισχυθῆ ο ὀργανισμός, νἀ ἔχουν δύναμη διά να τελεσουν τήν ὑπόλοιπην ὁλονυκτίαν  πού θα διαρκοῦσε μέχρι τό πρωΐ , καί συνήθως προσπαθοῦσαν ὅταν θά ἐψάλλετο ἡ δοξολογία , εἰς τό τέλος τοῦ ὄρθρου,  τοῦ ... :Δόξα σοι τῷ δείξαντι τό φῶς.... , μαζί μέ ψαλμωδίαν αὐτήν νά γίνεται καί ἡ ἀνατολή τοῦ αἰσθητοῦ ἡλίου.  καί νά ὑπάρχει μία εικόνα τῆς ἀνατολῆς τοῦ αἰσθητοῦ ἡλίου , μέ τήν προσδοκίαν τοῦ νοητοῦ ἡλίου τοῦ Χριστοῦ στό σκοτάδι τῆς ζωῆς μας.  καί ἄρχιζε μετά ἡ θεία λειτουργία .

   Ἡ θέσις λοιπον τῆς ἀρτοκλασίας εἶναι κανονικά εἰς τό τέλος τοῦ ἑσπερινοῦ ,  καί κατ οἰκονομίαν εἰς τό τέλος τοῦ ὄρθρου , ἤ θείας λειτουργίας, λόγω τῆς προσελεύσεως τῶν πιστῶν , ὅταν ὑπάρχει ἀρχιερατική θεία λειτουργία · εἰς αὐτό τό σημεῖο διαφέρει κατά τήν τάξην μέ τήν μοναστηριακήν τελετήν ὅσον ἀφορᾶ τόν χρόνον .

   Ἀρτοκλασία σημαίνει ,τήν κλάση τοῦ ἄρτου, τόν τεμαχισμόν τῶν ἄρτων  ὁ ὁποῖος γίνεται μέ τήν εὐλόγησην ἀπό τόν ἱερέα , ἤ ἀρχιερέα , καί διανομή εἰς τούς πιστούς .

   Εἰς τάς ἱεράς Μονάς, ἡ ἀρτοκλασία γίνεται πάντα εἰς τάς ἀγρυπνίας, εἰς τό τέλος τῆς ἑσπερινῆς ἀκολουθίας, καί ἀποτελεῖται ἀπό 5 πρόσφορα, ἐκ τῶν ὁποιων τό ἔνα ἤ δύο ἀπό αὐτά μετά χρησιμοποιεὶται διά τήν θείαν λειτουργίαν , εἰς τήν ἱεράν προσκομιδήν · προσφέρεται δέ εἰς τό τέλος τῆς θείας λειτουργίας, πρό τῆς τραπέζης , καί προσφέρεται ἕνα τεμάχιον ἄρτου ἐμποτισμένον , ἐμβαπτόμενον εἰς τό νάμα.  

 Ἀποτελεῖται ἀπό πέντε ἄρτους καί σχετίζεται , μέ τό θαῦμα τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τῶν ἄρτων καί τόν χορτασμόν τῶν πέντε χιλιάδων ἀνδρῶν , ἄνευ τῶν παιδίων καί γυναικῶν , ἦσαν δηλαδή πολλοί περισσότεροι · τοποθετεῖται εἰς εἰδικό τραπέζιον πρός τοῦτο εὐπρεπισμένον , τοποθετοῦνται οἱ ἄρτοι , καί ἀπό ἕνα μικρό μπουκαλάκι μέ ἔλαιον , οἶνον καίἐνίοτε , καί σιταρι τό ὁποῖο δίδεται μετά εἰς τόν καιρόν τῆς σπορᾶς ὡς εὐλογημένος σπόρος · ἔτσι ὅπως λέγει καί ἡ εὐχήν , :... Δέσποτα Κύριε , Ἰησοῦ Χριστέ ὁ θεός ἡμῶν , ὁ εὐλογήσας τούς πέντε ἄρτους ἐν τῇ ἐρήμῳ , καί ἐξ ᾿ αὐτῶν πεντάκις χιλίους ἄνδρας χορτάσας, αὐτούς εὐλόγησον καί τούς ἄρτους τοιύτους, τόν σῖτον , τόν οἶνον καί τό ἐλαιον καί πλήθυνων αὐτούς ἐν τῇ ἱερῇ Μονῇ (ἤ ἐνορίᾳ , ἤ ἐπισκοπῇ , ἤ πόλει ) εἰς τούς οἴκους τῶν προσφερόντων σοι , τά δῶρα ταῦτα , ταύτην, καί εἰς τόν κόσμον σου ἅπαντα · καί τούς ἐξ αὐτῆς μεταλαμβάνοντας ἁγίασον , ὅτι σύ εἶ ὁ εὐλογῶν ὁ ἁγιάζων , καί πληθύνων τά σύμπαντα , Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν , καί σοί τήν δόξαν ἀναπέμπομεν , σύν τῷ ἀνάρχῳ σου Πατρί , καί τῷ Παναγίῳ , καί Ἀγαθῷ καί  Ζωοποιῷ Πνεύματι , πάντοτε , νῦν , καί ἀεί , καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων . Ἀμήν ...

μετά ἀπο τήν εὐλόγησιν ψάλλομεν τόν ὡραιότατον  στίχον καί σηματοδοτικόν ἐκ τοῦ λγ (33ου ) ψαλμοῦ :  Πλούσιοι ἐπτώχευσαν καί ἐπείνασαν , οἱ δέ ἐκζητοῦντες τόν Κύριον , οὐκ ἐλαττωθήσονται παντός ἀγαθοῦ ...

  Ἐάν οἱ ἄρτοι προσφέρονται ἀπό πιστούς , μετά τήν εὐλόγησιν αὐτῶν ὁ ἕνας δίδεται εἰς τούς προσφέροντας διά εὐλογίαν καί οἱ λοιποί 4 τεμαχίζονται καί νέμονται.

Ἀρτοκλασίαι ἀπό τούς πιστούς γίνονται , εἰς τάς ὀνομαστικάς ἑορτάς τῶν μελῶν τῆς οἰκογενείας , καί εἰ τάς πανηγύρεις τοῦ ναοῦ. 

   Εἰς τάς Ἱεράς Μονάς , ἀρτοκλασίαι γίνονται , εἰς ὅλας τάς Δεσποτικάς καί Θεομητορικάς ἑορτάς,  πανήγυριν τῆς Μονῆς , καί γενικῶς ὁσάκις ἡ τυπική διάταξις προβλέπει τοῦτο, ἤτοι εἰς ὅλας τάς ἀγρυπνίας καί ἀκολουθίας βαθέως ὄρθρου 

ἀπαραίτητα ὑλικά διά τήν παρασκευήν ἄρτων 

. περίπου δύο κιλα ἀλεύρι, ἀναλόγως τοῦ μεγέθους τῶν ἄρτων ·

. δύο ποτήρια ζάχαρη · 

. λίγο κρασί · 

. λίγο λάδι  · 

.κανέλα σκόνη  ·

. 3-4 φύλλα δάφνης  · 

. 2 τεμάχια κανέλα ·

. 2-3 κουταλιές σούπας μαγιά · 

. γαρύφαλλο , ἤ μαστίχα χίου ·

. μποροῦν νά προστεθοῦν δύο ποτήρια χυμοῦ πορτοκαλιοῦ· 

. καί λίγο γλυκάνισο ·

 

Ἑτοιμασία ἄρτων 

 

   Βράζουμε νερό καί τοποθετοῦμε μέσα τά τεμάχια τῆς κανέλας , γαρυφάλλων , δαφνοφύλων , ἤ ἄλλων ἀρωματικῶν ἄν ὑπάρχουν · ὅταν τό νερό γίνει χλιαρό , διαλύομε εἰς αὐτό  τήν μαγιά , προσθέτοντας καί μία κουταλιά ζάχαρη καθώς καί λίγο ἀλέυρι · τό ἀφήνωμε ὡς ἔχει περίπου ὀκτώ ὦρες · σαυτό τό διάστημα , ἡ μαγιά δυναμώνει καί ἐνεργοποιεῖται · τά ὑλικά αὐτά βεβαίως μέσα σέ μία λεκάνη · μετάἀπό αὐτά προσθέτωμε τά ὑπόλοιπα ὑλικά , καί ζυμώνουμε τό μεῖγμα ·  ἡ ζύμη , μέ τήν προσθήκη τοῦ ἐλαίου καί οἴνου καί ἀρωματικῶν  , γίνεται ἀφράτη καί ἤδη ἀρωματίζεται · περιμένουμε χωρίς νά κανωμε τίποτα στό ζυμάρι διά 10 περίπου λεπτά, διά να « ἑτοιμασθῆ » ἡ ζύμη ·καί ἀνάβουμε τόν φοῦρνο  , νά ζεσταθῆ ὁλίγον ·

   Πλάθουμε τούς ἄρτους  , κλείνουμε τήν ἑστία , τοποθετοῦμε τό ταψί μέ τούς ἄρτους , καί τούς ἀφήνωμε, διά νά ἀνέβουν , εἴκοσι λεπτά , μέ μισή ὥρα περίπου ` ἀφοῦ  « ἀνέβουν » , ψήνωμε μέ μέτρια ζέστη , ὄπως τό ψωμί , τό πρόσφορο , καί μετά χρησιμοποιοῦμε τό γκρίλ διά νά πάρουν χρῶμα εἰς τήν ἐπιφάνειαν .

   Βγάζουμε ἀπό τόν φοῦρνο τούς ἄρτους , τούς τοποθετοῦμε  μέ τήν ἐπιφανειαν πρός τά κάτω , σέ μεγάλη πετσέτα , διά νά φύγη ἡ πολύ ζέστη τους  , καί σκεπάζονται μετά ἀπό ὥρα, διαπιστώνοντας , ὅτι δέν ἔχουν τήν ζέστη τοῦ φούρνου . 

   Μπορεῖ κάποιος , νάκανει ἕνα μικρό διάλυμα , ἀπό χυμό πορτοκαλάδας μέ λίγο νερό, ἤ νερό μέ ζάχαρι, να ἀλλείψη τήν ἐπιφανεια τῶν ἄρτων , καί να ἔχει ἑτοιμάσει σισάμι , ἁπλωμένο  εἰς ταψί , ἤ εἰς πετσέτα, νά τοποθετήση τήν ἀλλειμένη μέ τό διάλυμα , μέ ἕνα πινέλο καθαρό, τήν ἐπιφάνειαν τῶν ἄρτων , ὥστε νά μείνη ἐπάνω, στερεωμένο τό σισάμι. 

   Θά εἶναι καλό , νά παρασκευάζονται οἱ ἄρτοι , τουλάχιστον 2 μέρες πρός τῆς ἑορτῆς , διά νά μήν γίνονται πολλά ψίχουλα κατά τήν κλάσην τῶν ἄρτων .

Κατά τήν διάρκειαν , ὅλης αὐτῆς τῆς διαδικασίας, μπορεῖ καποιος να προσεύχεται, να λέει τήν εὐχήν ... ἤ τό : ΘΕΟΤΟΚΕ ΠΑΡΘΕΝΕ ...ἤ τό :... χαῖρε , Νύμφη Ἀνύμφευτε .... κτλ. 

εὐλογημένη διακονία, καί εὐχόμαστε , ἡ ἴδια εὐλογία τῆς εὐλογίας τῶν πέντε ἄρτων τῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ , νά σᾶς ἀκολουθῆ καί μεταδίδεται. 

πολλάκις συμβαίνει τό ἑξῆς: ὁ Χριστός εὐλόγησε πέντε ἄρτους καί ἔφαγαν χόρτασαν πέντε χιλιάδες , καί περισσότεροι , καί περίσευσαν  δώδεκα κοφίνια κλασμάτων κομμάτια · 

ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι , πιθανόν νά παραθέτωμε πέντε χιλιάδες ἄρτους, καί να μή χορταίνουν , νά μήν εὐχαριστῶνται οὔτε πέντε ἄνθρωποι , λογω ἐλλείψεως πίστεως καί ἀγαπης , πού εἰσάγουν τήν εὐλογίαν .

Καί ἀκόμα κάτι....

μετά τήν εὐλόγησιν τῶν πέντε ἄρτων εἰς τήν ἔρημον , καί τόν θαυμαστόν πολλαπλασιασμόν των , καί χορτασμόν , ὁ Χριστός εἶπε εἰς τούς Μαθητάς του , να μαζέψουν τά περισσεύματα τῶν κλασμάτων , ἵνα μή τι ἀπόλυται ... Ἰωάν. στ ΄12 ... ἔδωσε ἐντολή -εὐλογία εἰς τούς μαθητάς του  νά περιμαζέψουν τά περισσεύματα , τά κομματακια, διά νά μήν χαθῆ τίποτα...παρά τό γεγονός ὅτι ἦτο θαῦμα , καί μέ πολλαπλή εὐλογία, ὅμως δέν παρέλειψε  νά τούς διδάξη , καί τήν ἐκτίμηση , οἰκονομία, σεβασμό, καί τήν ἀρετήν ἐν γένει. 

εἰς τάς μονάς, τά περισσεύματα τῆς τραπέζης, κάνουν παξιμάδι , καί θά εἶναι καλό οἱ γονεῖς νά μανθάνουν εἰς τά παιδιά , αὐτά τά ἰδανικά καί ἀρετές, τά ὁποῖα βοηθᾶνε πολύ στήν ὅλην πορείαν καί διάπλασην τοῦ χαρακτῆρος των . 

εἰς τήν ἰεραποστολήν , δεν ὑπάρχουν περισσεύματα , διότι ἁπλά λείπει ὁ ἄρτος, ἀλλα ὄντως δέν χάνεται τίποτα.

   Οἱ ἀρτοκλασίες προσκομίζονταιεἰς τήν ἐκκλησίαν , μέσα εἰς πλεκτό κοφίνι , ἤ τήν λεγομένη ... «βούργια » , καί συνοδευόμενοι μέ ἕνα μπουκαλάκι μικρό ἔλαιον , νάμα, καί κεράκια, ἤ λαμπαδάκια .

   Εὐχόμεθα ἡ εὐλογία τοῦ Κυρίου τοῦ εὐλογήσαντος τούς ἄρτους, νά ἐπαναλαμβάνει τήν εὐλογίαν του , εἰς ὄλους καί εἰς τούς οἴκους τῶν προσφερώντων τά δῶρα , τούτους τούς ἄρτους, ..καί ..οἱ δέ , ἐκζητοῦντες τόν Κύριον , οὐκ ἐλαττωθήσονται παντός ἀγαθοῦ....

διά πρεσβειῶν τῆς Ὑπερευλογημένης, Ἐνδόξου ΔΕΣΠΟΙΝΗς ἡμῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ καί ἈΕΙΠΑΡΘΕΝΟΥ ΜΑΡΙΑΣ , πάντες ἠλεωθῶμεν ... 

καλές επιτυχίες .

 

   Κρητικοί ἄρτοι μέ προζύμι , σπιτίσια συνταγή

 

Ὑλικά

3 κιλά ἀλεύρι, 

3 ποτήρια τοῦ νεροῦ ζάχαρη

1/2  ποτήρι κρασί

1/2  ποτήρι λάδι , 

1/2  κουταλάκι κανέλα κοπανισμένη , 

1/2 κουταλάκι μαστίχα κοπανισμένη , 

3-4 φύλλα δάφνης , 

3-4 ποτήρια νερό 

σισάμι περίπου 150 γραμμάρια 

 

Ἐργασία , ἐκτέλεσις 

 

Ἀπό τήν προηγουμένην μέρα, ἀφοῦ βγαλωμε τό προζύμι ἀπό τό ψυγεῖο , τό ...« ἀναπιάνωμε  » , τοποθετῶντας το εἰς μίαν μεγάλην λεκάνην , μέ ἕνα κιλό ἀλευρι  , ζεστό νερό καί ἀνακατεύουμε · 

θά εἶναι καλύτερα , νά εἶναι σκληρό τό μάλαγμα  · 

αφοῦ ἀνακατευθῆ καλά, τό σκεπάζωμε , μέ μία καθαρή πετσέτα , καί μέ μία κουβέρτα , ὅλην τήν νύκτα , νά φουσκώσει .

   Τό πρωΐ , τό προζύμι εἶναι ἕτοιμο διά τούς ἄρτους .

( μπορεῖ κάποιος ἄν θέλει , νά χρησιμοποιήσει καί λίγη μαγιά · ἄν εἶναι ξερή , περίπου 3-4 φακελάκια , ἄν εἶναι νωπή , περίπου 100 γραμμάρια .

   Βράζουμε 3-4 ποτήρια νερό μέ τά φύλλα τῆς δάφνης , διά 5 λεπτά περίπου · ὅταν κρυώσει λίγο , νά εἶναι ἀνεκτό στό χέρι , τό χρησιμοποιοῦμε, διά νά συμβάλλουμε τούς ἄρτους .

   Εἰς τήν λεκάνι μέ τό ἕτοιμο προζύμι , προσθέτουμε τά ὑλικά : 

τήν ζάχαρη , τό κρασί , τό λάδι , τήν κανένα , μαστίχα · 

ἡ μαστίχα , κοπανίζεται μέ γουδι , κρητικῶς λεγόμενο χαβάνι , μέ μιά κουταλια ἀλεύρι .

 Προσθέτουμε , λίγο -λίγο , τό νερό , ἐναλλάξ μέ τό ἀλεύρι πλάθοντας, ζυμώνοντας συνέχεια , καί συμπληρώνουμε νερό καί ἀλέυρι , διά νά φτιάξουμε τήν ζύμη νά εἶναι μαλακή ·

Τοποθετοῦμε τήν ζύμη εἰς ζεστό μέρος , καί ἀφήνουμε νά ...« ξεκουρασθῆ  » , περίπου 20 λεπτά ·

πλάθουμε μετά τούς πέντε ἄρτους ,  κάνοντας στρογγυλές μπάλες μέ τήν ζύμη , εἰς τίς ὁποῖες πιέζωμε τό ἄνω μέρος · πιέζωμε τό ἄνω μέρος μέ τήν σφραγίδα διά ἄρτους ἤ τῶν προσφόρων τήν σφραγίδα , ἀρκετά · τρυπᾶμε μέ ξυλάκι σχηματιζοντας σχῆμα σταυροῦ  σέ τέσσερα σημαῖα τοῦ ἄρτου · μποροῦν νά τοποθετηθοῦν εἰς μεγάλο ταψί ἀνά δύο , ἤ ἕνα ἕνα εἰς μικρότερα στρογγυλα ταψακια · 

τοποθετοῦμε λαδόκολλα στό  ταψί , ἤ στά ταψακια , ἤ τά ἔχωμε ἐλάχιστα λαδωμέα · ἀφήνωμε εἰς θερμό μέρος νά φουσκώσουν , καί ὁ ἀπαιτούμενος χρόνος , εἶναι περίπου 2 ὦρες ἄν ἔχωμε χρησιμοποιήση μαγια · ἄν εἶναι μόνο μέ προζύμι , χρειάζεται περίπου 4-5 ὦρες .

Ἀφοῦ φουσκώσουν ψήνωμε σέ προθερμασμένο φοῦρνο , περίπου σέ θερμοκρασία , 160 βαθμούς · ὅταν τούς βγαζουμε ἀπό τόν φοῦρνο τούς ἀλείφωμε μέ πινέλο μέ νερό .

πρίν τήν τοποθέτηση στόν φοῦρνο δοκιμάζομε ἄν εἶναι ἕτοιμοι, δοκιμάζοντας μέ τό δάκτυλο, καί τό ζυμάρι ἐπανέρχεται , ὅπως ἦτο ἀρχικά,  χωρίς νά ἀφήνει σημάδι πιέσεως  .  

 

καλές ἐπιτυχίες ..

πλούσιοι ἐπτώχευσαν καί ἐπείνασαν , οἱ δέ ἐκζητοῦντες τόν Κύριον καί τήν ΚΥΡΙΑΝ , , οὐκ ἐλαττωθήσονται παντός ἀγαθοῦ , ἀλλά πλησθήσονται ευλογιῶν καί θεϊκῆς χρηστότητος. 

ἡ ΠΑΝΑΓΙΑ μαζί σας .