Τά ἐγκώμια τοῦ Μεγάλου Σαββάτου

 

                         Τά ἐγκώμια τοῦ Μεγάλου Σαββάτου 

 

 

   Αἱ πηγαί τῆς πίστεώς μας εἶναι , ἡ Αγία Γραφή , καί ἡ Ἱερά Παράδοσις . 

  Καί ὅπως λεγει ὁ Ἁγιος Παῦλος  : ...ὅπως μᾶς παρέδωσαν καί παρελάβομεν ......

 

   Ἔτσι ἔχωμε καί στήν πορεία τῶν χρόνων , τά ἱερά ἤθη και ἔθιμα  , τά παραδοσιακά, ίερά και ἀνοίγματα τῶν εὐσεβῶν ψυχῶν , τῶν ψυχῶν ἀγαπόντων τήν πίστιν , καί  τά θεῖα , καἰ ἐκφράζοντα τό περίσσευμα τῆς ἀγάπης των πρός τόν θεόν , καί γίνονται ἀποδεκτά ἀπό τήν ἐκκλησία , ὡς μέρος λατρείας , βοηθοῦντα τήν ψυχήν , τόν ἀγῶνα , καί τήν προσπάθειαν μεταβάσεως ἀπό τό κατ ᾿ εἰκόνα στό καθ ᾿  ὁμοίωσιν .

 

   Ἔτσι ἔρχονται τά ἑγκώμια, να καταλάβουν σημαντική θέσην στήν λατρείαν , καί στήν ἔκφρασην τῆς εὐσεβείας , τοῦ πόθου , τῆς πίστεως , τῆς ἀγάπης , τῆς ἀποδοχῆς τῆς Σταυρικῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ , τήν ἔκφρασιν τῆς συμμετοχῆς στό Θεῖον Πάθος , 

καί τήν προσπάθεια, ἀγῶνα ,διάθεση ἀγῶνος τῶν πιστῶν .

 

   Τά ἐγκώμια , ἀναφέρονται εἰς τήν ἐκκλησίαν μας , ἀπό τόν δωδέκατον , ιβ΄αἰῶνα . 

 

   Ἐγκώμιον σημαίνει , λόγος  παραινετικός , ὕμνος ἐπαινετικός , προτρεπτικός , ἐν πομπῇ μετά συνοδείας · 

 

  Τά ἐγκώμια τῶν Πατέρων πρός τούς Ἁγίους μας , εἶναι λόγοι ἐπαινετικοί , διδακτικοί , δοξολογικοί .

 

   Τά ἐγκώμια τοῦ Μεγάλου Σαββάτου  , εἶναι δίστιχα , μετατρεπόμενα σέ θρῆνον ἐπιτάφιον , ἄν καί οὐδαμοῦ ἀναφέρεται περί θρήνου .

 

   Εἶναι μετρίας ποιητικῆς  ἀξίας , θεολογικῶς καί εἰς ὕψος νοημάτων ὑποδεέστερα τῆς  κεντρικῆς θεοπρεπεστάτης ἀκολουθίας , ἡ ὁποία ἀκολουθία εἶναι πλήρης θεολογικῶν νοημάτων , ὕψους καί βάθους , 

ἀπήχησις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος , 

μεγαλεῖον ὀρθοδοξίας , 

Πνεύματος Ἁγίου ἐπιδημία , 

Πατέρων συναυλία , 

χορός τῶν Ἀρχιερέων , 

καύχημα τῶν ἱερέων , 

δόξα τῶν μοναστῶν , 

προϊόν ἀσκητικῆς καί πνευματικῆς καθαρᾶς ζωῆς , 

καθώς καί πᾶσαι αἱ λοιπαί ἱεραί ἀκολουθίαι , καί δή τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Ἑβδομάδος .

 

 Ὅλα αὐτά μεταφέρουν τήν ψυχήν  , μετά τοῦ ἀναβαίνοντος εἰς Ἰεροσόλυμα, καί ἀνάρτησιν ποιοῦντος εἰς τον Σταυρόν , καί εἰς τόν Γολγοθᾶ , καί μυστικῶς ἐκφράζεται, κατανοεῖται ὁ λόγος τοῦ Ἁγίου Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου :....ὁ ἐμός ἔρως ἐσταύρωται , κἀγώ κοινωνῆσαι , τούτου  τοῦ πάθους ἐπείγομαι ....

 

   Τά ἐγκώμια ἐμφαίνουν ἁπλότητα σκέψεως , συναισθηματκόν πλοῦτον , πόθον ἀγαπώσης καί ποθούσης τόν Κύριον ψυχῆς , ἐνίοτε καί ἀγανάκτηση διά τήν ἀδικίαν , καί καταδίκην , καί κατά κάποιον τρόπον παρουσιάζουν τό Θεῖο Πάθος , σάν μισητόν καί κακόν · 

 

   Αὐτό ὅμως εἶναι ἐνάντιον , ἀντίθετον  ἐντελῶς ξένον προς τήν θείαν μεγαλειότητα , τήν ὑπερτάτην ἀγάπην , τήν ἑκούσιον ἀποδοχῆς τοῦ θείου Πάθους , καί οὐσίαν τοῦ Θεανθρώπου , ὁ ὁποῖος ἑκουσίως ὑπέρ ἡμῶν ἔπαθε , καί τά πάντα προσίεται, ἵνα σώσῃ τόν ἄνθρωπον .

 

   Τό νόημα τῶν ἐγκωμίων εἶναι κάπως ...ἀντίθετα, μέ τό νόημα τῶν τροπαρίων τῆς ἀκολουθίας , καί τῆς ἐνσαρκωμένης θείας ἀγάπης .

 

   Ὁ Χριστός, ὡς πρόβατον ἐπί σφαγή ἤχθη , καί ὡς ἀμνός ἄφωνος , ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτόν ...οὕτως ἠκολούθει καί δέχεται τό Πάθος .

 

   Ἔγιναν ὅμως δεκτά καί ἀγαπητά ἀπό τόν πιστόν λαόν μας , ὁ ὁποῖος συμπονεῖ, συναλγεῖ στό θεῖο Πάθος .

 

   Εἶναι σέ τρεῖς στάσεις, μέ διαφορετικό ἀριθμόν ἐγκωμίων τροπαρίων σέ κάθε στάση.

 

   Ὁ συγράψας τά ἐγκώμια, γνώστης ὁπωσδήποτε τῆς ἐκκλησιαστικῆς τάξεως , καί δή μοναστηριακῆς , καί τυπικοῦ, ἔθεσε  σάν βάση , τόν ἄμωμον , τόν ὑπέροχον αὐτόν Μεσσιακόν ψαλμόν , ὁποῖος εἶναι ὁ μεγαλύτερος ψαλμός τοῦ Ψαλτηρίου , καί μόνος του ἀποτελεῖ ἕνα κάθισμα .

 

   Χωρισμένος σέ τρεῖς στάσεις, ὅπως τά καθίσματα τοῦ ψαλτηρίου , καί ὁ συγγραφέας τῶν ἐγκωμίων συνέθεσε τούς στίχους τῶν ἐγκωμίων , καί προτάσσει πρίν ἀπό κάθε στίχο τῶν ἐγκωμίων , ἕνα στίχο τοῦ ἀμώμου..

π.χ..

λεγει...Μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ  ,  οἱ πορευόμενοι ἐν νόμῳ Κυρίου.....

καί τοποθετει ἕνα στίχο τῶν ἐγκωμίων ....

π.χ...

Ἡ ζωή ἐν τάφῳ .....

 

   Μετά τόν δεύτερον στίχον τοῦ ψαλμοῦ :...

...Μακάριοι οἱ ἐξερευνῶντες τά μαρτύρια αὐτοῦ...

και πάλιν τοποθετεῖ τόν ἑπόμενο στίχο τῶν ἐγκωμίων .

 

     Καί οὕτως , ὅσους στίχους ἔχει ἡ πρώτη , ἡ δευτέρα, καί ἡ τρίτη στάσις τοῦ ψαλμοῦ , τόσα ἀντίστοιχα σέ κάθε στάση ὑπάρχουν  τροπάρια , στροφές, ἐγκωμίων .

 

   Σέ κάθε στάση , κάνει αἴτηση , μικρά συναπτή ὁ ἱερεύς , καί μετά τήν ἐκφώνηση , ἀρχίζει ὁ ἴδιος, τήν ἑπομένη στάση , καί συνεχίζει ὁ χορός .

 

  Ἡ ΠΑΝΑΓΙΑ μας φαίνεται νά ἔχει τό κύριο ρόλο καί πρωτοστατεῖ στά τροπάρια και ἐκφράσεις, τά ὁποῖα φυσικά, δέν εἶναι λόγια, ἐκφράσεις τῆς  ΠΑΝΑΓΙΑΣ , ἀλλά, τοῦ ὑμνογράφου ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ νά μᾶς δώσει νά ἐμβαθύνουμε, νά καταλάβουμε τήν καρδιά, καί ψυχή τῆς ΠΑΝΑΓΙΑΣ, κατά τό ἀνθρὠπινον .

 

   Ὅμως ἡ ΠΑΝΑΓΙΑ δεν εἶπε οὔτε ἕνα λόγο στόν Γολγοθᾶ,  εἶχε τόν τέταρτον σταυρό στό γολγοθᾶ, στήν καρδιάΤης , ἀλλά συμμερίζεται τό ἔργο τοῦ Υἱοῦ καί Θεοῦ Της , καί σιωπᾶ, μέ μία πνευματική , θεϊκή ἀρχοντιά καί μεγαλειότητα .

 

  Αλλά μᾶς συγκλονίζει , ὅταν ψάλλουμε , αὐτό πού θέτει εἰς τό Ἱερό Της στόμα :...ὤ!!!!! γλυκύ μου ἔαρ , γλυκύτατον μου τέκνον ....

 

  Διακρίνομε ὅμως καί μέσα εἰς τήν ἁπλότητα των , ἐνίοτε καί βαθος θεολογικό , καί μηνύματα σημαντικά , ὅπως ὅταν ψάλλομεν τό εγκώμιον :...

   Ὥσπερ πελεκάν , τετρωμένος τῆς πλευρᾶς σου Λόγε ,  σούς  θανόντας παῖδας ἀνέστησας , ἐπιστάξας ζωτικούς αὐτοῖς κρουνούς.

 

   τί σημαίνει αὐτό;

 

ὁ πελεκάνος εἶναι τό πλέον φιλόστοργο πουλί , καί ὅταν εὑρεθῆ σέ ἀνάγκη καί δεν μπορεῖ νά δωσει , νά φέρει τροφή στά παιδιά του , στά πουλάκια του , τρυπάει μέ τό ῥάμφος τήν πλευράν του , τρέχει αἷμα , καί μέ αὐτό τρέφει τά πουλάκια του ·αὐτός βέβαια πεθαίνει ἀπό τήν αἱμορραγία, ἀλλα σώζονται τά πουλάκια του.

 

   Καί αὐτήν τήν φιλοστοργία βάζει , θέτει , προσαρμόζει ὁ ὑμνογράφος στόν Χριστόν, ὁ ὁποῖος ἔκανε τό ἴδιο θεοπρεπῶς, καί ἀποθανατίζει θεπρεπέστατα ,  καί θυσιαστικῶς  · εἴμασταν νεκρωμένοι ἀπό τήν ἁμαρτίαν ,ἐκεντήθη τήν Θείαν πλευράν , ἔρευσε Αἷμα, καί μᾶς ἄφησε σέ πόσι αἰωνίου ζωῆς .

 

   Μετά τό τέλος τῆς τρίτης στάσεως , συνεχίζονται καί ψάλλονται τά ἀναστάσιμα εὐλογητάρια , ἀργῶς .

 

  Ψάλλονται , στιχολογοῦνται τά ἐγκώμια , εἰς τήν ἀρχήν τῆς ἀκολουθίας, μετά τόν ἑξάψαλμο , καί τό Θεός Κύριος....καί τά ἀπολυτίκια,  εἰς τήν θεση τοῦ ψαλτηρίου , ἐκεῖ ὅπου ἔψαλτο ὁ ἄμωμος.

 

  Τό ψαλτήριον , τήν Ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομαδα, ὁλοκληρώνεται ὅλο , μέχρι τήν Μεγάλη Τετάρτη καί μετά διακόπτεται, ἀργεῖ μέχρι τό Σάββατο τῆς Διακαινησίμου ,καί ἀρχίζει πάλιν μέ  τόν ἑσπερινόν τῆς ἑορτῆς τοῦ Θωμᾶ..

 

   Στιχολογεῖται ὅλον πλήν τοῦ ἀμώμου , ὁ ὁποῖος στιχολογεῖται στήν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου τοῦ Μεγάλου Σαββάτου , μέ τά ἐγκώμια .

 

   Κατά τήν μοναστηριακή τάξιν , στιχολογεῖται , καί ὁ ἱερεύς θυμιάζει σέ κάθε στίχο πέριξ τοῦ ἐπιταφίου , ὁ ὁποῖος εἰς τά μοναστήρια, εἶναι λιτός ἁπλός, ἐπί τραπεζίου εὐπρεπισμένου .

ἡ διάρκειά των εἶναι μία ὥρα καί δέκα πέντε λεπτά .

 

   Οἱ στίχοι τοῦ ἀμώμου , καί εἰς τίς τρεῖς στάσεις εἶναι 176 ,  τόσα τροπάρια ἐγκωμίων καί προστίθενται καί τά :...Δόξα ...καί νῦν ...

τῶν τριῶν στάσεων καί ἐπαναληψιν τινῶν  , φθάνουν εἰς τόν ἀριθμόν τῶν 185.

 

   Εἰς τάς ἐνορίας, διά συντομία καί πρακτικούς λόγους , ἔχουν ἐπιλεχθεῖ μερικά ἀπό κάθε στάση καί  λέγονται ὑπό τῶν χορῶν ἤ χοροδίας .

 

   Τό συγκινητικό  εἶναι , ὅτι μέ πόθο καί λαχτάρα τά περιμένουν οἱ ἄνθρωποι , οἱ πιστοί καί δή οἱ νέοι , καί φανερώνεται οὔτως ἡ βαθειά πίστη μας ἡ ὁποία δέν ἀλλοιώνεται , μέ ὅποιες ἀλλοιώσεις καί ἄν προσπαθοῦν νά φέρουν καί νά εἰσαγάγουν , τινές .

 

   Ἄς ρυθμίσωμεν τήν ζωή μας, καί να περιπατήσωμεν κατά τόν νόμον καί ἐντολάς τοῦ Κυρίου , ἵνα γίνεται ἡ ψυχή μας, ἕνα μέρος κατάλληλο, σάν τό ἀνώγεον ἐστρωμμένον , ἵνα δειπνήσει ὁ  Χριστός, μέ παρατιθέμενα , στό δειπνον , τήν πίστην , εὐσέβεια, καί ὀρθή πορεία στήν ζωή μας, καί γίνεται πάσχα, καί μυστική θυσία, καί  τόπος δεχόμενος τόν Κτίστην καί δημιουργόν μας .

 

εὐλογεῖτε, 

Χριστός ἀνέστη...

ἀληθῶς ἀνέστη ὁ Κύριος .

☦  ⛪  π.ἀπ.